(ဃ) ဗုဒၶႏွင္. ေလာကီလူသား
ဗုဒၶထင္ရွားရွိစဥ္က ဗုဒၶကို အလြန္ၾကည္ညိဳ၍ ဆည္းကပ္ကိုးကြယ္ေသာ္လည္း ဗုဒၶတရားကို ေကာင္းစြာ မသိနားမလည္ေသာသူ အေတာ္မ်ားမ်ားရွိခဲ.ေပမည္။ တစ္ခါေသာ္ ပရိဗုိဇ္တို.က အနာထပိဏ္သူေဌးအား ဗုဒၶဓမၼအေၾကာင္း ေမးၿမန္းရာ သူေဌးၾကီးက ဘုရားရွင္တို.၏ အလံုးစံုေသာအယူကို မိမိမသိပါဟုဝန္ခံ၏ (အဂၤုတၱရနိကာယ္- ဒသကနိပါတ္-ကိံဒိဌိကသုတ္)။ စင္စစ္ သူေဌးၾကီးသည္ ေသခါနီး မက်န္းမမာ ၿဖစ္ေသာအခါက်မွ မဂ္ဖိုလ္ နိဗၺာန္တရားကို အရွင္သာရိပုတၱရာထံမွ ၾကားနာရ၏။ တရားနာၿပီးေသာ္ သူေဌးၾကီးက မိမိသည္ ထိုသုိ.ေသာတရားစကားကို ေရွးကမၾကားနာခဲ.ရသၿဖင္. ဝမ္းနည္းမိပါေၾကာင္းေလွ်ာက္ထား၏။ အရွင္သာရိပုတၱရာက ထိုတရားမ်ိဳးကို ရဟန္းတို.သာလွ်င္ နားလည္ႏုိင္ေၾကာင္း မိန္.ၾကားရာ သူေဌးၾကီးက ပညာဥာဏ္ရင္.က်က္ေသာ လူပုဂၢိဳလ္ တို.အားလည္း ေဟာၾကားသင္.ပါေၾကာင္း ၿပန္လည္ေလ်ွာက္ထား၏။ (မဇၩိမ နိကာယ္ ၊ အနာထပိ႑ိေကာဝါဒသုတ္)
ဗုဒၶ၏အၿမင္အားၿဖင္. ကြ်တ္ထိုက္ေသာ (ဝါ) ကိေလသာၿမဴနည္းပါး၍ အသိဥာဏ္ရင္.က်က္ေသာ သူမ်ားတြင္ လူပုဂၢိဳလ္မ်ားလည္း ပါဝင္ေၾကာင္း ယံုမွားစရာမရွိေခ်။ တစ္နည္းဆိုေသာ္ ဗုဒၶ၏ အရိယာက်င္.စဥ္၌ အဝတ္တန္ဆာ အသြင္အၿပင္ႏွင္. အမည္ေဝါဟာရတို.မွာ အေရးမပါလွဘဲ သီလ၊ ပညာ၊ ဝီရိယ စသည္ တို.သာလွ်င္ ပဓာနၿဖစ္၏။ " လူၿဖစ္ေစ၊ ရဟန္းၿဖစ္ေစ ေကာင္းၿမတ္ေသာအက်င္.ရွိမွသာ ငါဘုရားခ်ီးမႊမ္း၏။ အဂၤုတၱရနိကာယ္၊ ဒုကနိပါတ္- မိစၦာပဋိပတၱိသုတ္)။ ရဟန္းဘဝႏွင္. လူ.ဘဝတြင္ မည္သည္.ဘဝက ပိုမိုေကာင္းမြန္ပါသနည္းဟု ၿဗဟၼဏတစ္ဦးက ေမးေသာ အခါ ဗုဒၶက တစ္ဖက္သတ္ ေလွနံဓားထစ္ မိမိမေၿပာလိုေၾကာင္း၊ လူပင္ၿဖစ္ေစ ကုသိုလ္တရား ပြားမ်ားအားထုတ္ပါက ဘဝၿမင္.ၿမတ္ေၾကာင္း မိန္.ၾကား၏။ (မဇၩိမ နိကာယ္၊ သုဘသုတ္)
သမဏ၊ ၿဗဟၼဏ၊ ဘိကၡဳစသည္တို.မွာ စင္စစ္ ေဝါဟာရ ပညတ္မ်ားသာၿဖစ္ေၾကာင္း ရွင္းလင္းၿပတ္သားေသာ မိန္.ၾကားခ်က္မွာ ဓမၼပဒ ပါဠိေတာ္တစ္ပုဒ္ၿဖစ္၏။ " အၾကင္သူသည္ ကိေလသာၿငိမ္း၏။ ဣေၿႏၵကို ဆံုးမၿပီးၿဖစ္၏။ မဂ္ေလးပါးၿဖင္.ၿမဲ၏။ အလံုးစံုေသာ သတၱဝါတို.၌ လက္နက္ပယ္ခ်ထားၿပီးၿဖစ္၍ ေမတၱာၿဖင္. အညီအမ်ွက်င္.၏။ ထိုသူသည္ အဝတ္တန္ဆာ ဆင္ေစကာမူ မေကာင္းမႈမွ အပ ၿပဳသူ ၿဗာဟၼဏမည္၏။ ကိေလသာ ၿငိမ္းသူ သမဏမည္၏။ ကိေလသာ ဖ်က္ဆီးၿပီးသူ ဘိကၡဳမည္၏" (ဓမၼပဒ၊ဂါထာ ၁၄၂) ။ ဤပါဠိေတာ္ကို ကိုးကားလ်က္ ဥတၱရာပါထက မည္ေသာ ေရွးဗုဒၶဝါဒီ ဂိုဏ္းက လူပုဂၢိဳလ္အၿဖစ္ၿဖင္. နိဗၺာန္ရရွိႏုိင္သည္ဟု ယူဆေၾကာင္း ကထာဝတၳဳအဌကထာ၌ ၿပဆိုထား၏။ ဗုဒၶလက္ထက္က ရဟန္းမၿပဳဘဲ နိဗၺာန္မ်က္ေမွာက္ၿပဳခဲ.ေသာ လူပုဂၢိဳလ္မ်ား အေၾကာင္း ပိဋကတ္ အေထာက္အထားကို ' နိဗၺာန္' အခန္း၌ ေဖာ္ၿပပါအံ.။ (၁)
( ၁= မဟာစည္ဆရာေတာ္က ေရွးအဌကထာဆရာတို. အလိုအားၿဖင္. သုတၳဘိကၡဴႏွင္. ဝိနယဘိကၡဴဟူ၍ ဘိကၡဴႏွစ္မ်ိဳးရွိသည္။ သုတၱဘိကၡဴမွာ ဗုဒၶ၏အရိယာလမ္းစဥ္ကို က်င္.သံုးေသာ လူႏွင္.နတ္တို.ကိုလည္း ရည္ညြန္း၍ ဝိနယဘိကၡဴမွာ ဝိနည္းတရားႏွင္.အညီ က်င္.ၾကံေသာ ရဟန္းတို.ကို ဆိုလိုသည္ဟု " အရိယာဝါသသုတ္ တရားေတာ္ " စာအုပ္၌ ေရးသားထား၏။)
မည္သို.ၿဖစ္ေစ ဗုဒၶလက္ထက္က လူတို.သည္ အားလံုးဒါနသီလ တရားမ်ားၿဖင္.သာ ေက်နပ္၍ နတ္ၿပည္ ၿဗဟၼာၿပည္ကို ေမ်ွာ္မွန္းေနၾကသူမ်ား မဟုတ္ေခ်။ ဘိကၡေဝရဟန္းတို.ဟု အစခ်ီေသာ သုတၱန္ေဒသနာမ်ားကို ၾကားနာေသာ ပရိသတ္တြင္ လူတို. အေတာ္မ်ားမ်ား ပါရွိမည္ အမွန္ၿဖစ္၏။ ထို.ေၾကာင္. အကယ္၍ ဥပါသကာတစ္ဦးသည္ အေရးပါထင္ရွားေသာ သုတၱန္မ်ားကို ရြတ္အံေနေသာအခါ မိမိတို.အား ပင္.ဖိတ္ပါက ရဟန္းတို.သည္ ဝါတြင္း၌ပင္ၿဖစ္ေစ သြားေရာက္ၾကားနာၾကရမည္ဟု ဝိနည္းမဟာဝါ ပါဠိေတာ္၌လာ၏။
ထိုေခတ္က စိတၱသူၾကြယ္၊ မဟာနာမ္မင္းသား၊ မလိႅကာမိဖုရား အစရွိေသာ အခ်ိဳ.ဥပါသကာ ဥပါသကာမတို.သည္ အခ်ိဳ.ရဟန္းတို.ထက္ ပို၍ ဗုဒၶတရားကို ေကာင္းစြာ သိၿမင္နားလည္ၾက၏။ ဝိသာခါႏွင္. ဓမၼဒိႏၷာေထရီတို. ေဆြးေႏြးေသာ တရားမ်ား၊ မဟာနာမ္မင္းသားအား ဗုဒၶေဟာၾကားေသာ တရားမ်ားမွာ အထူးေလးနက္၍ ပိဋကတ္၌ ၿပဆိုထား၏။
ပရိဗုိဇ္တစ္ဦးက ဗုဒၶအား " လူၿဖစ္ေသာ ၿဖဴေသာအဝတ္ကို ဝတ္ကုန္ေသာ၊ ၿမတ္ေသာအက်င္.ကို က်င္.ကုန္ေသာ သူတို.တြင္ ေအာက္ကာမဘံုအဖို.ၿဖစ္ေသာ သံေယာဇဥ္ငါးပါးကို အၾကြင္းမဲ. ပယ္ၿဖတ္ၿခင္းေၾကာင္. ၿဗဟၼာၿပည္၌ ပရိနိဗၺာန္ၿပဳလတၱံ.ေသာ တစ္ေယာက္ေသာ ဥပါသကာ၊ ဥပါသကာမသည္ ရွိပါသေလ" ဟုေမးရာ ဗုဒၶက " ငါ၏ တပည္.ေယာက်္ားမိန္းမမ်ားတြင္ ထိုကဲ.သို.ေသာသူမ်ိဳးမွာ တစ္ရာမက၊ ငါးရာလည္းမက ေၿမာက္ၿမားစြာ ရွိၾကေပသည္" ဟုမိန္.ၾကား၏ (မဇၩိမနိကာယ္၊ မဟာဝစၦေဂါတၱသုတ္)။ ဤစကားၿဖင္. ဗုဒၶလက္ထက္က ေသာတာပန္၊ သကဒါဂါမ္၊ အနာဂါမ္ ေယာက်္ားမိန္းမ အေၿမာက္အၿမားရွိေၾကာင္း ထင္ရွား၏။
ဗုဒၶသည္ ဒါနသီလတရားမ်ားႏွင္. တမလြန္ဘဝ ေကာင္းစားေရး၌သာလွ်င္ စိတ္ဝင္စားေသာလူတို.၏ အက်ိဳးစီးပြားကို လ်စ္လ်ဴမၿပဳခဲ.ေခ်။ မဂၤလသုတ္၊ သဂၤါေလာဝါဒသုတ္ကဲ.သုိ. ေလာကီၾကီးပြားခ်မ္းသာေရး အတြက္ လူတို.အား ေဟာၾကားထားေသာ သုတၱန္ေဒသနာ အေတာ္မ်ားမ်ားရွိ၏။ ဗုဒၶေဟာေသာ လူ.က်င္.ဝတ္မ်ား၏ ဝိေသသလကၡဏာမ်ားမွာ ပုဂၢလိက လြတ္လပ္ေရးကို ေလးစားမႈ၊ အခ်င္းခ်င္းကူညီမႈ၊ ေက်းဇူးသိတတ္မႈ စသည္တို.ၿဖစ္၏။ ဗုဒၶ၏ လူေနမႈစနစ္သည္ မိဘ၊ သုိ.မဟုတ္ လင္ေယာက်္ား၊ သို.မဟုတ္ဆရာၿဖစ္သူက ဆိုင္ရာ သားသမီး၊ ဇနီးမယားႏွင္. တပည္.မ်ားအား ဖိႏွိပ္ခ်ဳပ္ခ်ယ္မႈ၊ အမိန္.ေပးမႈမ်ားမွ ကင္း၏။ ပါဠိပိဋကတ္ကို ႏွံ.ႏွံ.စပ္စပ္ ေလ.လာခဲ.ေသာ အခ်ိဳ.အေနာက္ႏုိင္ငံ ပညာရွင္တို.၏ အဆိုအားၿဖင္.မူ မ်က္စိမွိတ္ အမိန္.နာခံမႈ အနက္အဓိပၸာယ္ေဆာင္ေသာ ပါဠိစကားမရွိေခ်။
အဂၤုတၱရနိကာယ္၌ လက္နက္၊ လူသတၱဝါ၊ အမဲတိရစာၦန္၊ ေသအရက္ႏွင္. အဆိပ္ကုိ ဥပါသကာတို. ေရာင္းဝယ္ကုန္သြယ္ၿခင္း မၿပဳအပ္ေၾကာင္း ဗုဒၶေဟာၾကားထား၏ (အဂၤုတၱရနိကာယ္၊ ပဥၥနိပါတ္- ဝါဏိဇၨသုတ္)။ ဤေဒသနာမွာ လက္နက္ မူးယစ္ေဆးဝါး အၾကီးအက်ယ္ ထုတ္လုပ္ေရာင္းဝယ္မႈေၾကာင္. စိုးရိမ္ပူပန္ေနၾကရေသာ ယေန. ကမာၻ.လူသားတို.ႏွင္. အထူးသက္ဆိုင္ေသာ ေဒသနာၿဖစ္၏။ ဤေဒသနာအရ ဗုဒၵသည္ သည္ ကမာၻ.သမိုင္း၌ ေငြဝယ္ကြ်န္စနစ္ကို ေရွးဦးပထမဆန္.က်င္ခဲ.ေသာ ပုဂၢိဳလ္ၿဖစ္သည္ဟု ယူဆဖြယ္ရွိ၏။ ဗုဒၶႏွင္. ေခတ္ကာလနီးစပ္ေသာ နာမည္ေက်ာ္ ဂရိပညာရွင္ၾကီး အေလတိုသည္ ေငြဝယ္ကြ်န္စနစ္ကို အၿပစ္မၿမင္ခဲ.ေခ်။
လူသိနည္းေသာ္လည္း ဥပါသကာမ်ားအတြက္ ဗုဒၶ အထူးေဟာခဲ.ေသာ ေဒသနာတစ္ခုကို အဂၤုတၱရနိကာယ္၌ ေတြ.ရ၏။ " တရားငါးမ်ိဳးႏွင္. ၿပည္.စံုေသာ ဥပါသကာသည္ ဥပါသက ဒြန္းစ႑ားမည္၏။ ဥပါသကာညစ္၊ ဥပါသကာညံ.လည္း မည္၏။ ထိုတရားငါးမ်ိဳးကား သဒၶတရားမရွိ၊ သီလမရွိ၊ ေကာတုဟလမဂၤလာကို ယံုၾကည္၏။ ကံ ကို မယံုၾကည္။ သာသနာေတာ္၏အပ၌ အလွဴခံပုဂၢိဳလ္ကို ရွာမွီး၏။ (အဂုၤတၱရနိကာယ္၊ ပဥၥကနိပါတ္- စ႑ာလသုတ္)။ " ေကာတူဟလ" ကို ၿမန္မာပါဠိဆရာတို.က " အုတ္အုတ္က်က္က်က္" ဟူ၍ ၿပန္ဆိုၾက၏။ " ရဟန္းတို.၊ သင္တို.သည္ အုတ္အုတ္က်က္က်္ မဂၤလာ၊ အမဂၤလာ၊ အတိတ္နိမိတ္တို.ကို အႏွစ္သာရအားၿဖင္. စြဲယူကုန္ဦးအံ.ေလာ" ။ (မဇၩိမနိကာယ္၊ မဟာတဏွာသခၤယသုတ္)
ဤေဒသနာ၌ ကမၼဝါဒ (ဝါ) အားထုတ္ၿပဳလုပ္မႈႏွင္. ဆန္.က်င္ေသာ ေလာကီ အယူအစြဲ ဥပါဒါန္မ်ားကို ဆိုလိုၿခင္းၿဖစ္ေၾကာင္း သတိၿပဳသင္.၏။ ဗုဒၶသည္ လူတို.၏ အစဥ္အလာ၊ ယံုၾကည္မႈအားလံုးကို ပယ္သည္မဟုတ္ေခ်။ လူတို.၏ အၿပစ္ကင္းေသာ ယံုၾကည္မႈမ်ားကို ေလးစားေသာအားၿဖင္. ရဟန္းတို.ေစာင္.ထိန္းရန္ လိုအပ္ေသာ သိကၡာပုဒ္မ်ားကို ပညတ္ေတာ္မူခဲ.၏။ ဗုဒၶ၏ အလိုအားၿဖင္. အယူတစ္ခုကို အေကာင္းအဆိုး ဆံုးၿဖတ္ရာ၌ ၎၏ အက်ိဳးသက္ေရာက္မႈကို ၾကည္.၍ ဆံုးၿဖတ္ရမည္ၿဖစ္၏။ ၿဗဟၼဏတစ္ဦးက ခတၱိယတို.သည္ ၿဗာဟၼဏတို.ကို၊ သူၾကြယ္တို.သည္ ခတၱိယတို.ကို၊ ဆင္းရဲသားတို.သည္ သူၾကြယ္မ်ားကို လုပ္ေက်ြးသင္.သည္ဟု ၿဗာဟၼဏတို.က ဆိုပါသည္။ ရဟန္းေဂါတမက မည္သို.ထင္ၿမင္ပါသနည္း ေမး၏။ ဗုဒၶက မည္သူသည္ မည္သူ.အား လုပ္ေက်ြးသင္.သည္ဟု မိမိမေၿပာလိုေၾကာင္း၊ လူတစ္ဦးတစ္ေယာက္ကုိ လုပ္ေကြ်းၿခင္းၿဖင္. မိမိ၌ အက်ိဳးရွိမည္ၿဖစ္ပါက လုပ္ေကြ်းသင္.၍ အက်ိဳးယုတ္မည္ၿဖစ္ပါက မလုပ္ေကြ်းသင္.ေၾကာင္း မိန္.ေတာ္မူ၏။ (မဇၩိမနိကာယ္၊ ဧသုကာရီသုတ္)
သီလ၊ သမာဓိ ပညာ၊ ဝီရိယ စသည္တို.ကိုသာလွ်င္ အဓိကထားေသာ ဗုဒၶက်င္.စဥ္၌ ရဟန္းႏွင္. လူ၊ ၿဗာဟၼဏႏွင္. အၿခားဇာတ္ခြဲၿခားမႈ မရွိသည္.နည္းတူ ေယာက်္ားႏွင္. မိန္းမ ခြဲၿခားမႈလည္း မရွိေခ်။ ဗုဒၶသည္ မိန္းမမွာ ဇာတိအားၿဖင္.ေယာက်္ားထက္ ယုတ္ညံ.သည္ဟု မယူဆေခ်။ မိန္းမမ်ားအား ဖိႏွိပ္ေရးသားထားခ်က္မ်ားကို ပါဠိပိဋကတ္၌ မေတြ.ရဘဲ အဌကထာႏွင္. ဇာတ္နိပါတ္မ်ား၌ ေတြ.ရသည္ကမ်ား၏
ဗုဒၶပရိနိဗၺာန္စံဝင္ခါနီး၌ အရွင္အာနႏၵာက " အရွင္ဘုရား၊ က်ြႏ္ုပ္တို.သည္ မာတုဂါမတို.ႏွင္. စပ္လ်င္း၍ အဘယ္သို. က်င္.သံုးရပါမည္နည္း" ဟု ေမးေလ်ွာက္၏။
" အာနႏၵာ၊ မေတြ.မၿမင္ေအာင္ က်င္.သံုးရမည္"
" အရွင္ဘုရား၊ မလႊဲသာ၍ ေတြ.ၿမင္ခဲ.ေသာ္ အဘယ္သို. က်င္.သံုးရပါမည္နည္း"
"အာနႏၵာ၊ စကားမေၿပာဘဲ ေနရမည္"
"အရွင္ဘုရား၊ မလႊဲသာ၍ စကားေၿပာရေသာ္ အဘယ္သို. က်င္.သံုးရပါမည္နည္း။"
"အာနႏၵာ၊ အမိရင္းစသည္ကဲ.သို. အမွတ္ထား၍ ေၿပာဆိုရမည္"
ဤသို. မဟာပရိနိဗၺာနသုတ္ ပါဠိေတာ္မွ တိုက္ရိုက္ၿပန္ဆိုထားေသာ ဗုဒၶမိန္.ၾကားခ်က္၌ မိန္းမမ်ားကို ကဲ.ရဲ.ပုတ္ခတ္ေသာ စကားတစ္လံုးတစ္ပါဒမွ် မပါရွိေခ်။ သို.ရာတြင္ ဇိနတၳပကာသနီက်မ္း၌မူ " မိန္းမမ်ားအား စကားမေၿပာဘဲေနရမည္" ဟူေသာစကားကို "အာနႏၵာ၊ ထက္စြာေသာ သန္လ်က္ကို ကိုင္၍ ငါႏွင္.စကားဆိုမူကား သင္၏ ဦးေခါင္းကို ၿဖတ္အံ.ဟုဆိုေသာ ေယာက်္ားႏွင္. စကားေၿပာၿခင္းသည္ ၿမတ္ေသး၏။ မာတုဂါမတို.အား စကားေၿပာၿခင္းသည္ မၿမတ္" စသည္ၿဖင္. ခ်ဲ.ထြင္ေရးသားထား၏။
ဇိနတၳပကာသနီက်မ္းၿပဳဆရာသည္ စင္စစ္ မိန္းမမ်ားကို ပုတ္ခတ္သည္ကား မဟုတ္။ သုုိ.ရာတြင္ က်မ္းဆရာ၏ စကားကို ေထာက္ခ်င္.၍ ဗုဒၶစာေပထဲသုိ. မိန္းမမ်ားကို အထူးေရွာင္ၾကဥ္ရေသာ ရဟန္းဘုန္းၾကီးတို.၏ စာေပ၌ ထိုစကားမ်ိဳးအနည္းအမ်ား ေတြ.ရွိရၿခင္းမွာ အံ.ဩဖြယ္ရာ မရွိေခ်။
ဗုဒၶ၏ အလိုအားၿဖင္. မိန္းမသည္ ၾကိဳးစားအားထုတ္ပါက ေယာက်္ားနည္းတူ မဂ္ဖိုလ္နိဗၺာန္ မုခ်ရရွိမည္ၿဖစ္၏။ မာရ္နတ္သည္ ေသာမာေထရီမအား "မိန္းမၿဖစ္ေသာ သင္သည္ ဘုရားရဟႏၱာတို.သာ ေရာက္အပ္ေသာ နိဗၺာန္ကို ေရာက္ႏုိင္မည္မဟုတ္" ဟုဆို၏။ ထုိအခါေထရီမက " အုိမာရ္နတ္၊ သင္၏စကားသည္ တဏွာ မာန ဒိဌိ ဖံုးလႊမ္းေသာ ေယာက်္ားမိန္းမအဖို. မွန္၏။ ဖလသမာပတၱိညဏ္ၿဖင္. သစၥာေလးပါးတရားကို ေကာင္းစြာၿမင္ေသာသူအား မိန္းမအၿဖစ္သည္ အဘယ္သုိ.ၿပဳရေတာ.အံ.နည္း" ဟု ၿပန္ေၿပာ၏။ (ေထရီဂါထာႏွင္. ဘိကၡနီသံယုတ္ ေသာမာဘိကၡဳနီသုတ္)
အမွန္ဆိုေသာ္ ဇာတ္အဌကထာမ်ား၌ပင္ မိန္းမမ်ားကို ခ်ီးက်ဳးေသာစကားမ်ားကို တစ္ခါတစ္ရံ ေတြ.ရ၏။ "ခပ္သိမ္းေသာအရာတို.၌ ေယာက္်ားသည္သာလွ်င္ ပညာရွိမဟုတ္၊ မိန္းမသည္လည္း ပညာရွိ၏။ ထိုထိုအရာတို.၌ အထူးသၿဖင္. ၿမင္တတ္၏။လ်င္ၿမန္စြာၾကံတတ္၏" (အဂၤုတၱရနိကာယ္၊ အဌကနိပါတ္- သုလဇာတ္)
သမီးမိန္းမ အလိုမရွိေသာ ေကာသလမင္းအား ဗုဒၶမိန္.ၾကားေသာ စကားသည္ မွတ္သားဖြယ္ေကာင္း၏။ "မင္းၾကီး၊ ပညာသီလႏွင္. ၿပည္.စံု၍ လင္ကို ရိုေသစြာ ၿပဳစုလုပ္ေကြ်းေသာ၊ အခ်ိဳ.ေသာ သမီးမိန္းမသည္ ပညာႏုံ.ေသာ သားေယာက္်ားထက္ၿမက္၏။ ထိုမိန္းမ၏သားသည္ တိုင္းၿပည္ကိုေကာင္းစြာ အုပ္ခ်ဳပ္ႏိုင္၏" (ေကာသလသံယုတ္၊ မလႅိကာဓိတရဝိဇာတသုတ္)။ ဗုဒၶသည္ အမရာ၊ ကိႏၷရီ၊ မဒၵီ၊ သမၻဴလတို.ကိုသာ ခ်ီးမြမ္းသည္ ဆိုေသာစကားမွာ အေၿခအၿမစ္မရွိေခ်။ " အိုသူၾကြယ္၊ သင္.အား နကုလ၏ အမိသူၾကြယ္မသည္ အစဥ္ေစာင္.ေရွာက္ေပ၏ အကိ်ဳးစီးပြားကို အလိုရွိ၏။ ဆံုးမတတ္၏။သင္.အားအရေတာ္ေလစြတကား။ သင္.အား လူ၏အၿဖစ္ကို ေကာင္းစြာရအပ္ေလစြတကား။ သီလႏွင္.ၿပည္.စံု၍ ကိုယ္တြင္းသႏၱာန္၌ စိတ္ၿငိမ္းေအးေသာ ငါဘုရား၏တပည္. ဥပါသကာမမ်ားတြင္ နကုလမာတာသည္ တစ္ေယာက္အပါအဝင္ၿဖစ္ေပ၏။" (အဂၤုတၱရနိကာယ္၊ အဌကနိပါတ္- နကုလပိတုသုတ္) ဟူေသာစကာၿဖင္. ဗုဒၶခ်ီးမြမ္းေတာ္မူေသာ မိန္းမ အေၿမာက္အၿမားရွိေၾကာင္း ထင္ရွား၏။
ဗုဒၶသည္ လူတို. အိမ္ေထာင္ၿပဳရာ၌ မိန္းမမ်ားကို ကုန္ပစၥည္းကဲ.သို. သေဘာမထားဘဲ ေမတၱာသက္ဝင္ ခ်စ္ခင္၍ ေရြးခ်ယ္ေပါင္းဖက္ၿခင္းကို ခ်ီးမြမ္း၏။ (သုတၱနိပါတ္၊ ၿဗာဟၼဏ ဓမၼိကသုတ္)။ " သက္ၾကီးေယာက်္ားသည္ မိန္းမငယ္ကို ယူမိပါက ပူပန္ေသာကၿဖစ္၍ စိတ္ဆင္းရဲရတတ္၏။" (သုတၱနိပါတ္ ပရာဘဝသုတ္) သိဂၤါလသုတ္လာ လင္က်င္.ဝတ္ ငါးပါးအရ တစ္လင္တစ္မယားစနစ္သည္ သာလွ်င္ ဗုဒၶဩဝါဒႏွင္. ကိုက္ညီေၾကာင္း မိန္းမမ်ားအား ေယာက္်ားမ်ားႏွင္. တန္းတူအခြင္.အေရးေပးထားေၾကာင္းထင္ရွား၏။ ဗုဒၶလက္ထက္က မိန္းမမ်ား၏ အေၿခအေနကို ေလ.လာခဲ.ေသာ အဂၤလိပ္ပါဠိပညာရွင္ တစ္ဦး၏ အဆိုအားၿဖင္. " ထိုေခတ္က ဗုဒၶဝါဒီ အမ်ိဳးသမီးတို.သည္ ဗုဒၶမေပၚမီကထက္ ပို၍ ဂုဏ္သိကၡာရွိလာၾက၏။ သမီးမိန္းမႏွင္. မုဆိုးမမ်ားမွာ စိတ္ပ်က္စက္ဆုပ္ဖြယ္ရာ ပုဂၢိဳလ္သတၱဝါမ်ားမဟုတ္ေတာ.ေခ်။ သူတို.ႏွင္.တကြ ဇနီးမိန္းမမ်ားသည္ ပိုမိုလြပ္လပ္၍ ေလးစားၿခင္းခံလာၾကရ၏။" (၁. I.B.Horner: Women under Primitive Buddhism, pp.82)
ဗုဒၶသည္ မိဘမ်ားကို ၿပဳစုေစာင္.ေရွာက္မႈ၊ ေဆြမ်ိဳးသားခ်င္းမ်ားကို ကူညီေထာက္ပံ.မႈႏွင္. သားမယားလုပ္ေက်ြးမႈကို ခ်ီးမြမ္း၍ လူ.ေလာက၌ မိသားစု စိတ္ဓာတ္ ထြန္းကားသည္ကို ၿမင္ေတာ္မူလို၏။ အိမ္ရာေထာင္ေသာ လူ.ေဘာင္၌ မိန္းမမ်ား၏ အေရးပါမႈကို အသိအမွတ္ၿပဳေတာ္မူေၾကာင္း ဗုဒၶဝင္မွ ၿဖစ္ရပ္တစ္ခုၿဖင္. ထင္ရွား၏။
ဘုရားရွင္သည္ ခမည္းေတာ္ သုေဒါၶဒနမင္းၾကီး၏ နန္းေတာ္၌ ဆြမ္းဘုဥ္းေပးၿပီးေသာအခါ အလံုးစံုေသာ ေမာင္းမမိႆံ ေၿခြရံတို.သည္ အနီးသို.ခ်ဥ္းကပ္၍ ဘုရားရွင္အား ရွိခိုးဖူးေမွ်ာ္ၾက၏။ ယေသာ္ဓရာမင္းသမီးသည္ကား အေဆာင္ထဲမွ ထြက္မလာေခ်။ နန္းသူနန္းသားတို.က " သခင္မ၊ ေမာင္ေတာ္ဘုရားကို ထြက္၍ ပူေဇာ္ဖူးေၿမာ္ပါေလာ" ဟု တိုက္တြန္းၾကေသာ္လည္း ယေသာ္ဓရာမင္းသမီးသည္ " အကယ္၍ ဘုရားရွင္သည္ အက်ြႏု္ပ္၏ ေက်းဇူးကို ေထာက္ေမွ်ာ္၍ သနားေတာ္မူပါလွ်င္ အက်ြႏု္ပ္ထံသို. ၾကြလာပါလိမ္.မည္။ ထိုအခါမွ ပူေဇာ္ပါေတာ.မည္" ဟုဆို၍ ထြက္မလာဘဲေန၏။ ထိုအေၾကာင္းကို ဘုရားရွင္ ၾကားသိေသာ္ မင္းၾကီးအား သပိတ္ကမ္း၍ အဂၢသာဝကႏွစ္ဦးႏွင္.အတူ ယေသာ္ဓရာ၏ ေနရာတိုက္ခန္းသို. ဝင္ေတာ္မူၿပီးလွ်င္ " ယေန. ယေသာ္ဓရာ မင္းသမီးသည္ ငါဘုရားကို အလိုရွိတိုင္းဖူးေၿမာ္ေစ။ မည္သူကမွ် တစ္ခြန္းစကား မတားဆိုၾကလင္." ဟုမိန္.ေတာ္မူ၏။ ထိုအခါ ယေသာ္ဓရာမင္းသမီးသည္ ဘုရားရွင္ထံသို.လာ၍ ေၿခဖဝါးကို ဆံပင္ၿဖင္.ပြတ္သပ္လ်က္ အထပ္ထပ္ရွိခိုးေလသည္။
အထက္ပါအေၾကာင္းမွာ ပိဋကတ္၌ မလာဘဲ ဇာတ္အဌကထာ၌သာ ေတြ.ရေသာ္လည္း ဗုဒၶ၏ ၾကင္နာမႈ၊ စိတ္ႏွလံုးၿမင္.ၿမတ္မႈ၊ မိသားစု စိတ္ဓာတ္ တန္ဖိုးကို နားလည္မႈ စသည္တို.ကို စဥ္းစားဆင္ၿခင္ပါက ဗုဒၶဝင္မွ အေၾကာင္းယုတၱိ ခိုင္မာေသာ ၿဖစ္ရပ္တစ္ခု ၿဖစ္သည္ဟု မွတ္ယူရေပမည္။
အခ်ဳပ္အားၿဖင္. ဗုဒၶ၏သာသနာ၌ ကာမဂုဏ္ခံစားေသာ္လည္း အက်င္.သီလရွိေသာ လူတို.အတြက္ ေနရာက႑ အထင္အရွားရွိ၏။ ထိုသူတို.ကို ဗုဒၶခ်ီးမြမ္းေတာ္မူေၾကာင္း ေသခ်ာခိုင္မာေသာ အေထာက္အထားမွာ ေအာက္ပါပိဋကတ္ေဒသနာၿဖစ္၏။
" အို ရဟန္းတို.၊ နတ္တို.ကို အစိုးရေသာ သိၾကားမင္းသည္ ေဝဇယႏၱာၿပာႆဒ္ ထက္မွ ဆင္းသက္၍ မ်ားစြာေသာ အရပ္မ်က္ႏွာတို.ကို လက္အုပ္ခ်ီလ်က္ရွိခိုး၏။ထိုအခါ မာတလိနတ္သားက အက်ိဳးအေၾကာင္း ေမးၿမန္းရာ သိၾကားမင္းက ဤသုိ.ဆို၏။ " အို မာတလိ၊ ခပ္သိမ္းကုန္ေသာ လူတို.သည္ လည္းေကာင္း၊ နတ္မင္းၾကီးႏွင္. တာဝတိံသာနတ္တို.သည္ လည္းေကာင္း ငါ.ကို ရွိခိုးၾကကုန္၏။ ငါသည္ကား သီလသမာဓိႏွင္. ၿမတ္ေသာအက်င္.ကို က်င္.သံုးေသာ ရဟန္းတို.ကို ေကာင္းစြာ ရွိခိုး၏။ အိမ္၌ေနသူ လူၿဖစ္ကုန္လ်က္ ေကာင္းမႈကုသိုလ္ကို ၿပဳေလ.ရွိကုန္ေသာ၊ သီလရွိကုန္ေသာ အၾကင္ဥပါသကာတို.သည္ တရားႏွင္.အညီ ရွာမွီး၍ သားမယားကို ေမြးၿမဴၾကကုန္၏။ ထိုဥပါသကာတို.ကိုလညး္ ငါသည္ရွိခိုး၏။" (သံယုတၱနိကာယ္၊ သကၠသံသုတ္၊ သကၠနမႆသုတ္)
" ေဂါတမဗုဒၶ ပရိနိဗၺာန္ၿပဳသည္မွာ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ၾကာၿမင္.ၿပီၿဖစ္၍ ေနာက္ကာလ၌ ဗုဒၶ၏အမည္သည္ ဒ႑ာရီမ်ားအၾကားတြင္ မႈန္ရီဝိုးတဝါးၿဖစ္ခဲ.ေသာ္လည္း ဗုဒၶ၏ဂုဏ္သည္ ေနာက္မွေပၚေပါက္လာေသာ မ်ားစြာေသာ ဘာသာေရးေခါင္းေဆာင္မ်ား၏ ဂုဏ္ထက္ ပုိမိုထင္ရွား၏။ ဤအခ်က္သည္ ဗုဒၶ၏ ထူးၿခားေသာ သီလ သမာဓိဂုဏ္ကို အထင္အရွား သက္ေသခံလ်က္ရွိ၏။" (1. C.Eliot: Hinduism and Buddhism Vol I, pp.131)
ဤသို.ၿဖင္. အဂၤလိပ္ ဗုဒၶစာေပပညာရွင္ ဆာခ်ားအဲလိေယာ.သည္ ဗုဒၶကို ခ်ီးက်ဴးခဲ.၏။ မွန္လွ၏။ အိႏၵိယ ဘာသာဝါဒသမုိင္တြင္ ေၿမာက္ၿမားလွစြာေသာ ဘာသာေရးေခါင္းေဆာင္မ်ားထက္ ပိုမိုထင္ေပၚေနၿခင္းသည္ ဗုဒၶ၏ ထူးၿခားေသာ ဝိေသသဂုဏ္ၿဖစ္၏။ ဗုဒၶကို မီလိုက္ေသာသူတို.ကေသာ္လည္းေကာင္း၊ မမွီလို္က္ေသာ္လည္း ေရွးအစဥ္အဆက္ စကားမ်ားကို ၾကားဖူးေသာ သူတို.ကေသာ္လည္းေကာင္း ဗုဒၶကို ၾကည္ညိဳၾကၿခင္းမွာ စင္စစ္အံ.ဩစရာမရွိေခ်။ အဘယ္ေၾကာင္.ဆိုေသာ္ ပိဋကတ္က်မ္းစာမ်ားမွ ဗုဒၶအေၾကာင္းအရာမ်ားကို ယေန.ဖတ္ရႈေလ.လာၾကေသာ အေနာက္ႏိုင္ငံ ပညာရွင္တို.သည္ပင္ ဗုဒၶကို ၾကည္ညိဳၾကရ၏။ ဤေနရာ၌ ဗုဒၶ၏ တရားကို သစၥကပရိဗုိဇ္ကဲ.သို. ဗုဒၶဝါဒကို မႏွစ္သက္ေသာ္လည္း ဗုဒၶကို ၾကည္ညိဳေလးစားေသာ အခ်ိဳ.ပညာရွင္တို.၏ ထင္ၿမင္ခ်က္မ်ားကို သာ ေဖာ္ၿပပါအံ.။
အဂၤလိပ္ပညာရွင္ ဆာဗာရီေဒးကိသည္ ဗုဒၶဝါဒကို လက္မခံေခ်။ သို.ရာတြင္ သူက " ဗုဒၶဝါဒသည္ ခ်ြတ္ယြင္းခ်က္မ်ား၊ ေရွ.ေနာက္မညီညြတ္မႈမ်ား ရွိေသာ္လည္း ဗုဒၶသည္ အာရွတိုက္မွ ထြက္ေပၚခဲ.ေသာ ေခါင္းေဆာင္မ်ားအနက္ ၾကည္ညိဳဖြယ္အေကာင္းဆံုး ပုဂၢိဳလ္ၾကီး ၿဖစ္ပါေပသည္" ဟု ေရးသားခဲ.၏။ (2. A.B.Keith: Buddhist Philosophy, pp. 147)
ၿပင္သစ္ပညာရွင္ ဗာသီလီမိ စိန္. ဟီလာရီသည္ ဗုဒၶဝါဒကို ၿပင္းၿပင္းထန္ထန္ၿပစ္တင္ေဝဖန္ေသာသူၿဖစ္၏။ သို.ရာတြင္ သူက" ဗုဒၶ၏ ဘဝၿဖစ္စဥ္သည္ အၿပစ္အနာကင္း၏။ ဗုဒၶသည္ အာဇာနည္စိတ္ဓာတ္ရွိမႈ ကိုယ္ကိ်ဳးမငဲ.ကြက္မႈ ေမတၱာဓာတ္ၾကီးမားမႈႏွင္. စိတ္ႏွလံုး ႏူးညံ.သိမ္ေမြ.မႈတြင္ စံၿပပုဂၢိဳလ္ၿဖစ္ေပသည္" ဟုေရးသားထား၏။( 3. B. Saint. Hilaire: The Buddha and His Religion,pp.11)
ပရိုဖက္ဆာ မက္စ္မူလာသည္ ေရွးအိႏိၵယ ဘာသာဝါဒမ်ားကို ႏႈိက္ခြ်တ္ေလ.လာခဲ.ေသာ ဂ်ာမန္ပညာရွင္ၿဖစ္၏။ ဗုဒၶဝါဒမွာ သူႏွစ္သက္ေသာ ဝါဒမဟုတ္။ သို.ရာတြင္ သူသည္ ဗုဒၶကို ၾကည္ညိဳေလးစား၏။ သူက " ဗုဒၶကို အၿပိဳင္အဆိုင္ ခ်ီးက်ဴးေရးသားၾကေသာ ခရစ္ယာန္ သာသနာၿပဳ ဆရာတို.၏ ေရးသားခ်က္မ်ားကုိ ဖတ္ရႈရေသာအခါ ကြ်ႏ္ုပ္တို.မွာ ကိုယ္.မ်က္စိကိုပင္ ယံုႏို္င္စရာမရွိပါ" ဟုဆိုေလသည္။ (4. Max Muller: Studies in Buddhism.pp.50-51)
အေဒါ.ေထာမတ္သည္ ဂ်ာမန္ ခရစ္ယာန္ဘုန္းၾကီးတစ္ပါးၿဖစ္၏။ သူသည္ တစ္ခါက အေမရိကန္ၿမိဳ.ၾကီးမ်ားသို. လွည္.လည္၍ ဗုဒၶဝါဒအေၾကာင္းကို ေဟာေၿပာဖူး၏။ သူသည္ ဗုဒၶဝါဒကို ကဲ.ရဲ.ရႈတ္ခ်၏။ သို.ရာတြင္ ဗုဒၶကိုကား ေအာက္ပါအတိုင္းခ်ီးက်ဳးေဟာေၿပာခဲ.ေပသည္။
"ဗုဒၶသည္ စိတ္ႏွလံုးၿမင္.ၿမတ္၍ သိမ္ေမြ.ႏူးညံ.၏။ မိမိ၏ ယံုၾကည္ခ်က္အတြက္ ဘာမဆို စြန္.ရဲေသာ ေယာက်္ားအာဇာနည္တို.၏ ႏွလံုးရည္ႏွင္. ၿပည္.စံု၏။ သီလသမာဓိႏွင္. ဥာဏ္ပညာအရာ၌ အၿခားသူမ်ားထက္ ၿမင္.ၿမတ္၏။ ခရစ္ေတာ္မေပၚမီ ႏွစ္ေပါင္းငါးရာေက်ာ္က ေပၚထြက္ခဲ.ေသာ ဗုဒၶသည္ ၁၉ ရာစုေခတ္ သိပၸံပညာရွင္တုိ. ေတြ.ရွိေသာ အခ်က္မ်ားကို ၾကိဳတင္သိၿမင္ခဲ.၏။ လြတ္လပ္စြာ ေတြးေခၚမႈကို လိုလား၍ ယခုကာလသိပၸံပညာရွင္တို.ကဲ.သို. လြတ္လပ္စြာ ဆင္ၿခင္သံုးသပ္၏။
"ဗုဒၶ ပရိနိဗၺာန္စံဝင္သည္မွာ ႏွစ္ေပါင္း ႏွစ္ေထာင္ေက်ာ္ၿပီၿဖစ္ေသာ္လည္း ဗုဒၶကို လူတို.မေမ.ၾကေသးေခ်။ ဗုဒၶ၏ အမည္သတင္းသည္ ဥေရာပႏွင္. အေမရိကတိုက္မ်ားသို.ပင္ ပ်ံ.ႏွံ.ထင္ရွား၏။ အာရွတိုက္၌ လူသန္းေပါင္း ၃၇၀ တို.၏ ကိုးကြယ္ၿခင္းခံရေသာ ဗုဒၶသည္ ဥေရာပႏိုင္ငံမ်ား၌လည္း ပညာရွင္အေတာ္မ်ားမ်ား၏ စိတ္ဓာတ္ကို ဆြဲေဆာင္ႏုိင္ခဲ.၏။ ရႈိပင္ဟြာ ႏွင္. ကင္ကယ္ (Schopenhauer and Kinkel) အစရွိေသာ ဂ်ာမန္အဘိဓမၼာဆရာႏွင္. ကဗ်ာစာဆိုတို.သည္ ဗုဒၶကို ရွိခိုးပူေဇာ္ၾက၏။"( Paul Carus: Buddhism and its Christian Critics, pp. 279-282)
